Erkan Öz / Yeni tehlike Çin mi? Dünyanın lokomotifi Çin’de ne oluyor? Emlak balonunun altında ne var? Çin borsası neden geriliyor? Çift haneli büyüme rakamları nasıl tek haneye geriledi?
Avrupa, ABD ve Japonya dünya tarihinin en büyük ekonomik krizine doğru koşar adım ilerliyorlar. Çünkü para ve sanayi ekonomisinin bu en eski merkezlerinde verimli parasal üretim ortamı yok oluyor. Politikacılar ve merkez bankaları şaşkın. Sürekli para basmaktan başka çare bulamıyorlar. Oysa bu ortamda paranın üretim gücü fonksiyonu giderek düşüyor. İnsanları para ile organize edip onlarla verimli üretim yapmak artık mümkün değil.
Çin ise bu tanımlamaların hiç birine uymadığı halde son zamanlarda ‘Batı’dan çok daha fazla kriz sinyali veriyor. Kızıl Dev gerçek kalkınma hamlesine 70’li yıllarda başladı. Merkezi bürokrasi dev ölçekli sanayi tesisleri kurdu ve yüz milyonlarca köylüyü fabrika işçisi haline getirdi. SSCB’den alınan ders ile devlet sermayeyi tamamen kamu malı yapmadı. Sermaye yani üretim yapan para, seçilmiş bazı kişilere özel mülkiyet olarak verildi. Böylece özel mülkiyetin var olduğu sisteme yabancı yatırımlar da eklemlenebildi.
Çin’in yıllık yüzde 14’lere varan mucizevi büyüme hızlarını yabancı yatırımlara bağlayanlar var. Oysa yabancı yatırımlar sadece yardımcı bir itici güç. Asıl motor, adeta sıfır denebilecek maliyetlere çalışmaya hazır yüz milyonlarca Çinli köylü. Bu sayede Çin merkezi bürokrasisi dev ölçekli sanayi tesisleri ve çok ucuza çalışan yüz milyonlarca işçiye dayanan ihracat odaklı bir ekonomik mucize kurdu. Çinli bürokratlar hem ucuz işçilikten, hem merkezi planlamadan, hem özel mülkiyetten, hem yabancı yatırımlardan, hem de devasa ölçeklerden faydalanınca dünyanın son dönemde gördüğü en başarılı genç para ekonomisi hikayesi ortaya çıktı. En yakın rakip Hindistan’a bile bakıldığında merkezi planlama ve yaygın devasa ölçekli sanayileşmenin olmadığı görülüyor.
Devamını Derin Ekonomi Dergisi 4. sayısından takip edebilirsiniz…
