Bağımsızlığın en önemli sembollerinden biri olan banknot basma işi, birçok ülke tarafından, tesis maliyetlerinin yüksek olması ya da teknoloji yetersizliği gibi nedenlerle başka ülkelerde gerçekleştiriliyor. Özel şirketlerin global banknot para basma işinin yüzde 16’sını elinde tuttuğu günümüzde, Avrupalı ve Kuzey Amerikalı şirketler pazara hâkim durumda.
Kadriye N. Tunçsiper
2011 yılında İngiliz kargo uçakları Libya’ya değeri 1,5 milyar doları bulan yaklaşık 280 milyon Libya doları taşıdı. Pek bilinmese de bunun nedeni, ülkenin parasını bir İngiliz şirketinde bastırmasıydı. Bir yıl önce Kaddafi rejimi tarafından ısmarlanan banknotlar, Birleşmiş Milletler yaptırımları nedeniyle ülkeye ulaştırılamamıştı ve Kaddafi’nin devrilmesi sonrasında İngiliz şirket teslimatı geç de olsa gerçekleştirmişti. Yasal nedenlerle bunun mümkün olmadığı bazı ülkeler olsa da, şu anda da parasını yurtdışında bastıran birçok ülke var.
PAZARA HÜKMEDENLER
Dünya çapında ne kadar banknot üretildiğini ve tedavüle sokulduğunu tam olarak bilmek mümkün olmasa da, şu anda dolaşımda yaklaşık 375 milyar banknotun olduğu; talebi karşılamanın yanı sıra kirli ve yıpranmış olanları değiştirmek için yılda yaklaşık 150 milyar banknotun basıldığı kabul ediliyor. Son derece uzmanlaşmış birçok şirket, dünyanın birçok para birimi basım işi ile para kazanıyor. İngiliz banknot üreticisi De La Rue’nin, ticari baskı pazarının yüzde 11’ini oluşturduğu tahmin ediliyor. Yaklaşık 140 ülkenin merkez bankası için banknot üreten şirketin ürettiği banknotların, bir haftada Everest’in zirvesine iki kez ulaşacak kadar çok olduğunu belirtelim. Şirketin en yakın rakibi Alman Giesecke & Devrient ise 100 ülkenin merkez bankasının ihtiyacını karşılıyor. Kanadalı Banknote Company ve ABD ve İsveç merkezli Crane ise pazardaki diğer büyük oyuncular. Bu şirketler aynı zamanda pasaport gibi kıymetli evrak basım işinde de uzman durumda. Son yıllarda bu firmalara rakip olarak Çin’in devlet banknot basım matbaası da ön plana çıkıyor. Birkaç yıl önceye kadar sadece yuan basan matbaa, ilk olarak Nepal para birimi basması ardından Tayland, Bangladeş, Sri Lanka, Malezya, Hindistan, Brezilya ve Polonya dâhil bir dizi ülke için basım işini üstlendi. Çin’in bu alandaki en büyük avantajlarından birinin, daha teknolojik olarak gelişmiş Batı rakiplerine kıyasla nispeten düşük bir maliyetle güvenlik özellikleri sağlayabilmesi olduğunu söyleniyor.
Devamı Derin Ekonomi Dergisi Aralık 2018 sayısında…
