DÜNYA, KORONA VİRÜSÜ SALGININDA GEREKLİ ÖNLEMLERİ ALMADIĞI VE HASTALIĞIN YAYILMASINA NEDEN OLDUĞU GEREKÇESİ İLE, ÇİN ALEYHİNE TAZMİNAT DAVASI AÇMA YARIŞINA GİRDİ. İLK ETAPTA ORTAYA ÇIKAN ZARARLARA KARŞI BİREYSEL DAVALARLA ÇİN’İN SORUMLU TUTULMASI GÜNDEME GELİRKEN, BUNU DEVLETLERİN ÇİN’E YÖNELİK YAPTIRIMLARININ İZLEYEBİLECEĞİ YORUMLARI YAPILIYOR. DÜNYA SALGINI KONTROL ALTINA ALDIKTAN SONRA, ÇİN’E YÖNELİK ORTAK TEPKİLERE ODAKLANACAK GİBİ GÖRÜNÜYOR.
KADRİYE N. TUNÇSİPER
Tüm dünyayı etkisine alan küresel salgın ardından Çin’e yaptırımlar uygulanması gerektiğine yönelik çok ciddi eleştiriler yükselmeye başladı. ABD başta olmak üzere kamuoyunda Çin’in ortaya çıkan zararlar karşısında tazminat ödemesi gerektiği ve bunun dayanakları konusu daha üst perdeden dile getiriliyor.
ABD Başkanı Donald Trump’ın virüs ile ilgili olarak ısrarla Çin virüsü ifadesini kullanması ise, salgın kontrol altına alındıktan sonra Çin’in ciddi yaptırımlar ile karşı karşıya kalabileceği yorumlarına neden oluyor. Trump bu süreçte virüsün yayılmasının üstünün örtülmesi ve krizin kötü yönetilmesi gerekçeleri ile Çin merkezli olmakla suçladığı Dünya Sağlık Örgütü’ne ABD’nin yaptığı katkının bir süre askıya alınacağını da açıkladı.
ABD BİRKAÇ KOLDAN GİRİŞİMLERE BAŞLADI
Çin’e yönelik tepki ABD’de ilk olarak Avukat Larry Klayman ve avukatlar grubu Freedom Watch’ın Çin Silahlı Kuvvetleri ve Wuhan Viroloji Enstitüsü’ne karşı dava açmaya hazırlandığının ortaya çıkması ile başladı. Avukatlar virüsün insan eliyle üretildiği ve biyolojik silah olduğunu iddia ediyor. ABD’de dava bir topluluk davası (class action) olarak açıldığı için mahkeme, bu konuda dava açmak isteyenleri bir dosyada toplayabilecek.
ABD’de Cumhuriyetçi senatör J. Hawley ise tazminat konusunda araştırmalar için bir yasa tasarısı hazırladı. Hawley, Çin Komünist Partisi’nin yalanları ve yetersizliği ile Covid-19’un yerel bir salgından küresel salgına dönüştüğüne yönelik çok ciddi kanıtlar var ifadesi ile kurbanlara karşı Çin’in sorumlu tutulması çağrısında bulundu. Yasa ayrıca Pekin’in salgını ele alışını araştırmakla görevli bir birim oluşturulmasını da öngörüyor.
İngiltere de salgında gerekli önlemleri almadığı gerekçesi ile Çin’e 3,2 milyar sterlinlik dava açmaya hazırlanıyor. İngiliz dış politika düşünce kuruluşu Henry Jackson Derneği’nin açacağı tazminat davası salgının özellikle ekonomik etkilerine vurgu yapıyor. Henry Jackson Derneği’nin Çin’e yönelik girişiminde dayanak noktası ise Çin’in de imzacı olduğu Uluslararası Sağlık Tüzükleri’nin 6’ncı ve 7’nci maddeleri. Dernek tarafından açıklanan raporda Çin’in salgın ile ilgili ihmalleri ise şu şekilde sıralandı:
Uluslararası Sağlık Tüzükleri’ne aykırı şekilde insandan insana bulaşma delilini, farkına varmasından itibaren 3 hafta boyunca açıklamaması,
2 Ocak-11 Ocak arası dönemde enfeksiyon sayısını Dünya Sağlık Örgütü’ne hatalı bildirmesi,
Hayvan kaynaklı viral enfeksiyonlardan kaçınabilir vektörleri yasaklamaması,
23 Ocak 2020’de virüsün insandan insana geçebileceği bilgisini paylaşsa da 5 milyon kişinin bölgeden ayrılmasını önlememek.
Hindistan ise Birleşmiş Milletler’e başvurarak salgın nedeniyle Çin’in suçlu olduğunu iddia ederek 20 trilyon dolarlık tazminat davası açtı. Tazminatın gerekçesi ise virüsün Hindistan ekonomisine verdiği zarar. Mısır’da da iki avukat Çin devlet başkanına yönelik 10 trilyon dolarlık dava açtı.
ULUSLARARASI HUKUK NE DİYOR?
Şu an Çin’e yönelik herhangi bir dava sonuçlanmamış olsa da bu konuda uzmanlardan farklı sesler yükseliyor. Uluslararası hukuk uzmanı Prof. Dr. James Kraska basına yaptığı açıklamada Çin’in hukuken sorumlu olduğunu iddia ediyor. Kraska’ya göre virüsün ilk çıkış noktası Wuhan’da aralık ortasından ocak ortasına kadar, Çin yönetimi tüm dünyayı yanlış bilgilendirdi ve bu nedenle ortaya çıkan haksız fiil dolayısıyla ülkeler hukuken Çin’den tazminat alabilecek haklara sahipler.
Kraska’nın da vurguladığı gibi Çin’e yönelik tazminat taleplerinin dayanak noktası olan 1969 tarihli Uluslararası Sağlık Tüzüğü 6 bulaşıcı hastalığı kontrol altında tutmak için oluşturuldu. 2005 yılında yapılan güncelleme ile vahşi tip poliovirüs kaynaklı çiçek hastalığı ve çocuk felci, SARS ve yeni tip enflüanza hastalıkları listeye eklendi. Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne göre tüm imzacı ülkeler muhtemel bir pandemiyi önleme çabalarını desteklemek için potansiyel acil durumları Dünya Sağlık Örgütü’ne bir an önce, hızlı ve doğru bir şekilde bildirmek zorunda.
Dünya Sağlık Örgütü’nün ayrıca Uluslararası Sağlık Tüzüğü 10. Maddesine göre devletlerden doğrulama talep etme yetkisi bulunuyor. Devletlerin 24 saat içinde istendiği gibi zamanında ve şeffaf bilgi vermeleri ve sunulan risklerin ortak değerlendirmelerine katılmaları gerekiyor. Ancak Çin, Ocak ayı sonunda herhangi bir açıklama yapmadan DSÖ’den tekrarlanan salgın soruşturma yardımı tekliflerini reddetmesi bu noktada suçlamaların başında geliyor. Bazı uzmanlara göre Çin’in salgını ilk etapta gizlemesi, BM Güvenlik Konseyinin “uluslararası barış ve güvenliği korumak” için harekete geçmesine izin veren BM Şartı’nın VII. Bölümü’nün ihlali anlamına da geliyor.
Devamı Z Raporu Dergisi Mayıs 2020 sayısında…
