ABD VE NATO’NUN AFGANİSTAN’DAN ÇEKİLMESİYLE BERABER AFGANİSTAN DÜNYA GÜNDEMİNE OTURDU. YÖNETİME TALİBAN’IN GELMESİYLE BERABER GÜVENLİĞİN DAHA DA GÜÇLENDİĞİNİ BELİRTEN DEİK/ TÜRKİYE-AFGANİSTAN İŞ KONSEYİ BAŞKANI SÜLEYMAN CİLİV, “YOLLAR, KÖPRÜLER, BİNALAR YAPILMASI GEREKİYOR. TÜRK İNŞAAT FİRMALARINA BENCE ÇOK İŞ ÇIKACAK. İŞ İNSANLARIMIZIN AFGANİSTAN’A MUTLAKA YATIRIM YAPMASI GEREKİR. SADECE SATMAYI DEĞİL, ORADA YATIRIM YAPMAYI DA DÜŞÜNMELİYİZ. TALİBAN DA VERDİĞİ MESAJLARDA BUNA ÇOK SICAK BAKIYOR” DEDİ.
MEHMET ALİ DOĞAN
ABD’nin çekilmesi ve Taliban’ın iktidara gelmesi, Afganistan için yeni bir dönemin de başlangıcı oldu. Mevcutta Türkiye-Afganistan ticari ilişkileri bu döneme kadar nasıldı?
Aslında Türkiye’nin Afganistan’da pek fazla bir iş yaptığını söyleyemeyiz. Afganistan’da Türkiye’nin iş yapması 2000 yılında Amerika’nın ve NATO’nun oraya gitmesinden sonra oldu. Büyük inşaat firmalarımızın orada onlarla iş yapmasıyla arttı. Aynı zamanda Türk firmaları, Amerikalılara servis hizmetleri verdi. Sonrasında ise yurt dışında bireysel çalışan, girişimci Türk iş insanları burada küçük çapta dükkanlar açtı. Beyaz eşya bayii açtılar, sobalar sattılar, Türkiye’den malzemeler getirip sattılar. Perakende işlerdi, bunların pek fazla bütçeleri yoktu. Afganistan ile en çok iş yapanlar ise daha çok Türkiye’deki Afganlar oldu. Oradaki bazı başarılı Afgan iş insanları ailelerini Türkiye’ye getirdiler; fakat kendileri Afganistan ile Türkiye arasında gidip gelerek iş yapmayı sürdürdüler. Buradan ne lazımsa kamyonlara dolduruyorlar Afganistan’a götürüyorlar, orada satıyorlardı. Fakat bunların da nakliyesi pahalı olduğu için Türkiye’nin pek bir şansı olmuyordu. Afganistan’da gelir de fazla olmadığından daha çok İran, Pakistan, Özbekistan, Çin malları orada kabul görüyordu, Türkiye’nin malları daha kaliteli ve daha pahalı olduğu için çok fazla satılmıyordu. Türkiye, TİKA ile oradaydı, oraya bir yol yaptı, okullarımız vardı. Yıllık 300 milyon dolar civarında bir iş hacmi söz konusu, fazla bir rakam yok.
İŞ SAHASI AÇILIRSA GÖÇ ÖNLENİR
Taliban’la beraber Türkiye-Afganistan ticari ilişkilerinin seyri ne olur?
Türk iş insanlarının buraya odaklana mamasının sebebi, zor bir piyasa olmasıdır. Oraya giden iş insanları bavul ticareti gibi buradan TIR’ı dolduruyor, oraya gidip satıyorlardı. Artık öyle olmaması lazım. Sadece satmayı değil, orada yatırım yapmayı düşünmeliyiz. Afganistan’daki göçün önlenebilmesi için oradaki iş sahalarının açılması gerekir. Elektriğinin gelmesi, fabrikaların yapılması gerekiyor ki, Afganistan’dan Türkiye’ye, Türkiye’den de Avrupa’ya veyahut da başka bir taraflara göç önlensin. Afganistan’ın nüfusu genç nüfus, yetenekli insanları var. Hepsi ekmeğinin peşinde. Artık uzun vadeli iş ilişkisi içinde oralara yatırım yapmamız gerekiyor. Fakat yatırım yaparken de tabii devletimizin gücünü hissetmemiz gerekiyor.
Afganistan’la ticari ilişkiler nasıl güçlendirilebilir? Neler söylersiniz?
Afgan halkı Türkiye’yi çok seven bir halk. Mesela 15 Temmuz’da Türkiye’ye bir şey olmaması için orada camilerde bir hafta dua okutulduğunu biliyorum. Afganistan fakir bir ülke ve bizim Türk halkı olarak bu halka yardım etmemiz gerekiyor. Bir kere Müslüman bir ülke olduğu için yardım etmemiz de gerekiyor. Taliban geldikten sonra Afganistan’da güvenlik önlemleri fazlasıyla arttı, bu konuyla ilgili neredeyse hiç sorun kalmadı. Türk iş insanı önceden niye gitmedi, niye orada Amerikan üslerinin dışına çıkmadı diye sormamız gerekiyor. Çünkü bir sürü sorun vardı. Kaçırılma derdi, mallarının yakılması, parasını alamama gibi sorunları vardı. Ülke içinde her tarafa gidemiyorlardı, şimdi ise öyle bir sorun yok. Taliban ülkede güvenlik sağladı. Türk iş insanı rahatlıkla her tarafa ulaşabilir. Eskiden projelerin bütçesinin büyük bir kısmı güvenlik için harcanıyordu. Şimdi daha az parayla daha çok iş yapılmış olacak. Hacimsel olarak işler çok daha fazla katlanacak.
Hangi sektörler için iş fırsatı var?
Afganistan toprağı hakikaten çok verimli. Tarım konusunda çok bakir bir ülke. Orada yediğim meyveler çok lezzetli meyvelerdi, üstelik tamamen organik. Bence tarım yapılıp, oradan dünyanın her yerine ürünler ihraç edilebilir. En son dönüşümde sınır kapısında kilometrelerce uzunlukta kuyruğa girmiş kamyonlar gördüm, Pakistan’a meyve taşıyorlardı.
Türk inşaat firmalarına da bence çok iş çıkacak. Yollar, köprüler, binalar yapılması gerekiyor. Yollar çok kötü. 2005 yılında Amerika’nın verdiği bir parayla yapılan bir çevre yolu var; Herat’tan Kabil ve Mezar-ı Şerif’e kadar olan. Türk firmalarının yaptıkları yollar var. Bunların hiçbirinde daha asfalt yenilenmedi, bakımı yapılamadı.15 Ağustos’ta Taliban geldikten sonra Kabil’den Kandahar’a yaptığım baraja gittim, yollar inanılmaz kötüydü. Pakistan’dan gelen malları taşıyan ağır tonajlı kamyonlar yolu çok deforme etmişti. Dört gün sonra geri dönerken baktım, Taliban oraya makina koymuş, çalışmaya başlamış.
Devamı Z Raporu Dergisi Ekim 2021 sayısında…
