KISACA YÖNLENDİRME ANLAMINA GELEN MANİPÜLASYON, YAŞAMIMIZIN TÜM ALANLARINDA KARŞIMIZA ÇIKABİLECEK BİR OLGU. SİYASETTEN SOSYAL MEDYAYA, BORSADAN DÖVİZ KURLARINA KADAR PEK ÇOK ALANDA KARŞILAŞILAN MANİPÜLASYONLAR, ÇOĞU ZAMAN MAĞDURİYETLERE DE NEDEN OLUYOR. FİNANSAL PİYASALARDAKİ MANİPÜLASYON BİRİLERİNE HAKSIZ KAZANÇ SAĞLARKEN BİRİLERİNE DE AĞIR KAYIPLAR YAŞATIYOR. GEÇMİŞİ ÇOK ESKİYE DAYANAN MANİPÜLASYONLARIN TARİHİNE BAKILDIĞINDA, ÇOK FARKLI ALANLARLA ÇOK FARKLI TEKNİKLERLE KİTLELERİN MAĞDUR EDİLDİĞİ GÖRÜLÜYOR.
KADRİYE N. TUNÇSİPER
ZİRVEDEN EN DİBE
20. yüzyılın başında finansör Whitaker Wright, madencilikle ilgili çeşitli hisse senedi ve tahvil ihraçlarını yürüten London and Globe Company’yi kurdu. Wright, bu hisse senetlerinden bazılarını, İngiliz hükümeti tarafından sağlam ve güvenilir olan devlet tahvili ihraçları için kullanılan terim olan konsollar olarak adlandırdı. Şirketlerinin müdürlerinin isimlerinin başına ise Lord, Lady ve Kral unvanları ekledi. Dönemin en zenginlerinden olan ve lükse tutkusu ile bilinen Wright’in işleri, yatırılan paraların sadece şirketlerini fonlamak amacıyla kullanıldığının ortaya çıkması ile tepetaklak oldu ve hisseleri dibe çakıldı. Ocak 1904’te dolandırıcılık suçundan 7 yıl hapis cezasına çarptırılsa da cezasının bir gününü bile çekmedi. Mahkemenin altındaki bir odada zehir içerek intihar etti.
TARİHİN İLK EKONOMİK BALONU
Lale Balonu olarak adlandırılan ve Hollanda’nın altın çağında, tarihin ilk balonu olarak da bilinen olay, lale soğanı fiyatının aşırı değerlenmesi ve ardından çökmesini ifade ediyor. Ülkede lalenin popüler hale gelmesi ile binlerce florine satılmaya başlayan lale soğanı, spekülasyonlar nedeniyle dünyanın dört bir yanından alıcıları kendisine çekerken, aldıkları lale soğanlarını yüksek fiyattan satmayı planlayanlar şişen fiyatlar nedeniyle alıcı bulamamaya başladı. Lale talebinin çökmesi ile fiyatlar hızla düşerken, elinde lale soğanı kalanlar, sözleşmelere rağmen ödeme alamadı. Olay uzun yıllar ekonomik dalgalanmalara neden olurken, fiyat artışına neden olanın piyasa yapısından ziyade spekülasyonlar olduğu kabul edildi.
HALI TEMİZLEME İLE GELEN VURGUN
‘Halı temizlemenin General Motors’u olma iddiasıyla yola çıkan Barry Minkow, 1980’lerde halı temizleme sektörüne çok yüksek miktarda yatırım ile giriş yaptı. Sadece San Diego’daki bir ofis binasını kiralamak ve yenilemek için 4 milyon dolardan fazla para harcayan genç girişimci, 20 binden fazla sahte belge ve satış makbuzu oluşturarak denetçileri yanıltmayı başardı. Aralık 1986’da halka açılan ZZZZ Best, 200 milyon doların üzerinde piyasa değerine ulaşırken; şirketin kullanıcıların kartlarından yasadışı şekilde para çektiğinin anlaşılması ile hisseleri olağanüstü bir hızla düştü. Sonuç olarak ZZZZ Best olayından geriye binlerce mağdur yatırımcı kalırken, Minkow 25 yıl hapis cezası aldı.
Devamı Z Raporu Dergisi Şubat 2022 sayısında…
