Petrol İhraç Eden Ülkeler Örgütü’nün (OPEC) geçen yıl 30 Kasım’da aldığı, üretim seviyesini günlük 1,2 milyon varil azaltma kararı, ham petrol fiyatlarına istenen düzeyde yansımadı. Bunun üzerine üretimi kısma kararı bir 9 ay daha uzatıldı. Tüm bu çabaların fiyatları artırmaya mı, yoksa düşüşünü önlemeye mi yarayacağını ise zaman gösterecek.
Sabiha Kötek
OPEC ve OPEC üyesi olmayan petrol üreticisi ülkelerin petrol fiyatlarını toparlamak için aldıkları üretimi kısma kararının süresi Haziran ayı sonunda bitecek. Anlaşmanın bitmesine bir ay kala yeniden toplanan OPEC, petrol üretim kısıntılarının 9 ay daha, yani 2018 yılının ilk çeyreğinin sonuna kadar sürdürülmesi konusunda anlaşmaya vardı. Bundan sonra neler olacağına geçmeden önce, bu noktaya nereden gelindiğini hatırlatmakta yarar var. 2014 yılından bu yana petrol fiyatları yarıdan fazla düştü. Bu düşüşlerin arkasında birden çok faktör var. Siyasi gelişmeler, spekülasyonlar, enerji dönüşümünün hız kazanması…
Ancak bu düşüşlerin en büyük nedeninin son üç yıldır devam eden aşırı üretim olduğu konusunda da geniş bir mutabakat var. Bu arz fazlası, dünya ekonomisindeki yavaşlama nedeniyle petrol talep artışındaki azalmayla birleşince ham petrol fiyatları adeta çakıldı.
Yaşanan bu gelişmeler, petrol üreticisi ülkelerin gelirlerini ciddi şekilde düşürdü. Söz konusu ülkelerin can havliyle petrol ihracat gelirlerini artırabilmek için üretimlerini arttırmaya yönelmesi bir kısır döngüye yol açtı. Bu kısır döngünün özeti ise şuydu: Petrol fiyatının düşüşü nedeniyle geliri azalan ülkeler, açıklarını kapatmak için daha fazla satış yapmak için üretimlerini arttırmaya yöneldi, bu da fiyatların daha da düşmesine yol açtı.
ABD Enerji Enformasyon İdaresi (EIA) verilerine göre, OPEC ülkelerinin 2016 yılında petrolden elde ettikleri gelir, bir önceki yıla göre yüzde 15 gerileyerek 433 milyar dolarla 2004 yılından bu yana en düşük düzeyini gördü. Bu gelirin 133 milyar doları Suudi Arabistan’ın kasasına girdi.
ABD, Kanada gibi büyük ülkelerin ithalatçı konumdan ihracatçı duruma kaymaları da uluslararası piyasadaki arz baskısını güçlendirdi. Venezuela gibi ülkeler ciddi ekonomik ve siyasi sorunlarla karşı karşıya kaldılar. Petrol fiyatlarının düşüşünün ardında yatan ana faktörün arz talep dengesizliği olduğunu düşünen petrol üreticisi ülkeler de bu durumun daha fazla sürdürülebilir olmadığını düşünerek kolları sıvadılar.
30 Kasım 2016 günü Viyana’da bir araya gelen OPEC üyesi 14 ülke, arz-talep dengesini sağlayabilmek için üretimi düşürme kararı aldı. Rusya ve diğer OPEC üyesi olmayan petrol üreten 10 ülkenin de destek verdiği bu karar, 1 Ocak’ta yürürlüğe girdi. Altı ay sürecek petrol üretim kısıntısı ile günlük petrol üretiminin 1.2 milyon varil düşürülerek Eylül 2016’daki seviye olan 32,5 milyon varilde sabitlenmesi hedeflendi. OPEC üyesi olmayan 11 ülkenin de desteği ile toplamda üretim kısıntısı 1.8 milyon varil olacaktı. Anlaşmaya göre, Suudi Arabistan petrol üretimini günlük 486 varil düşürecek, Libya ve Nijerya üretim seviyesini koruyacak ve İran da günlük üretimini 90 bin varil artıracaktı. Bu sayede arz fazlalığı azaltılıp stoklar eritilecek ve fiyatlar toparlanarak piyasa dengesi yeniden sağlanacaktı.
Peki bu ne kadar başarılabildi?
Devamı Derin Ekonomi Dergisi Haziran 2017 sayısında….
