DÜNYANIN YENİ REKABET ALANI HALİNE GELEN NADİR TOPRAK ELEMENTLERİNDE TÜRKİYE KÜRESEL BİR OYUNCU OLUYOR. KEŞFEDİLEN NTE REZERVLERİYLE TÜRKİYE HEM KENDİ İHTİYAÇLARINI KARŞILAYACAK, HEM DE KÜRESEL BİR TEDARİK MERKEZİ HALİNE GELECEK. SON GELİŞMELERİ Z RAPORU’NA DEĞERLENDİREN ENERJİ VE TABİİ KAYNAKLAR BAKANI FATİH DÖNMEZ, MEVCUT REZERVLERLE SANAYİNİN HAMMADDEDE DIŞA BAĞIMLILIĞINI AZALTARAK TEDARİK ZİNCİRİNİN SÜREKLİLİĞİNİ SAĞLAYACAĞINI KAYDETTİ. DÖNMEZ, REZERVİN BÜYÜKLÜĞÜNÜN İSE BU REKABETTE TÜRKİYE’NİN ELİNİ GÜÇLENDİRECEK EN ÖNEMLİ KAYNAKLARDAN BİRİ OLDUĞUNU KAYDETTİ. BAKAN DÖNMEZ, SANAYİDE İTHAL KAYNAK BAĞIMLILIĞININ BİTECEĞİNİ VE ÖZELLİKLE DE İLERİ TEKNOLOJİDE REKABET GÜCÜNÜN ARTACAĞINI BELİRTTİ.
SEMRA KARABAŞ / NİRAN YAŞAR
Geçtiğimiz günlerde Eskişehir’in Beylikova ilçesinde 694 milyon ton nadir toprak elementi keşfedildiğini açıkladınız. Türkiye bu rezervle büyüklük açısından dünyada 2’inci büyük rezerve sahip olmuş olacak. Bu alanda dünyada nasıl bir rekabet var? Türkiye sahip olduğu rezervle bu rekabette nasıl konumlanacak?
Yapılan arama çalışmaları neticesinde Eskişehir-Beylikova’da nadir toprak elementi (NTE) rezervleri tespit ettik. Eskişehir-Beylikova’daki sahamızda büyük bir rezerv keşfettiğimiz için bu sahaya yoğunlaştık. Söz konusu saha ülkemizin en büyük NTE sahasıdır. Bu sahada pilot ölçekli zenginleştirme tesisi kurma çalışmalarına başladık, devam ediyoruz.
Sanayimizin ihtiyaç duyduğu NTE’yi üretebilecek bir potansiyele ulaşabileceğimizi görüyoruz. Sadece rezerv değil, aynı zamanda NTE’lerin kömür rezervlerinden ve küllerinden, cevher hazırlama tesislerinden çıkan atıklardan ve elektronik atıklar gibi ikincil kaynaklardan da elde edilmesi mümkün. Bu konuda da çalışmalarımız devam ediyor.
Çin, dünyadaki nadir toprak elementleri rezervinin yüzde 35’ini, üretimin ise neredeyse yüzde 95’ini tekelinde bulunduruyor. Çin, nadir toprak metallerinin küresel arzını kontrol etmenin yanı sıra, madenden son ürüne kadar kesintisiz küresel üretim ve işleme kapasitesinin de çoğunu elinde bulunduruyor. Son yıllarda, küresel NTE üretimi ortalama yıllık yaklaşık 200 bin tona ulaştı. Bu üretimde Çin’i; Avustralya, ABD, Rusya, Hindistan ve Brezilya izliyor. Önümüzdeki yıllarda küresel talebin giderek daha da artacağını bekliyoruz. Bu alanda rekabet edebilir bir düzeye gelmek, yeni bir tedarik merkezi olmak ve NTE teknolojilerine sahip olmak için çalışmalarımızı yürütüyoruz.
NTE’ye ciddi yatırımların yapılabilmesi için öncelikli hedefimiz, nitelikli akademik çalışmaların sayısının ve kamuoyunun farkındalık düzeyinin artırılması. Bu alanda gerekli teknoloji altyapımızı oluşturarak, nitelikli Ar-Ge çalışmalarımızla diğer ülkelerle rekabet edecek seviyeye gelmek için çalışıyoruz. Bu kapsamda, bir yol haritası oluşturarak, NTE’lerin ileri teknolojik malzeme üretiminde kullanılması amacıyla ulusal/uluslararası proje çalışmaları yürütmek, bu çalışmaları koordine etmek, kurumlar arası iş birliğini artırmak üzere TENMAK bünyesinde Nadir Toprak Elementleri Araştırma Enstitüsü’nü kurduk. Enstitümüz kamu, özel sektör ve üniversiteler iş birliğinde Ar-Ge çalışmalarına hızla devam ediyor.
Ülkemizin coğrafi konumu nadir toprak elementlerinin tedarikinde Türkiye’nin rolünü daha da önemli hale getiriyor. İhtiyaç duyulan nadir toprak elementlerinin yerli kaynaklarımızdan ve atıklardan elde edilmesi, sanayimizin ham maddede dışa bağımlılığını azaltarak tedarik zincirinin sürekliliğini sağlayacaktır. İleri teknolojik malzemelerin üretiminde kullanılmasıyla da dünyadaki rekabet gücümüzü artıracağız. Tüm bunları göz önüne aldığımızda şunu açıkça söyleyebiliriz ki Türkiye, bugün dünya ile rekabet edebilecek güce ve potansiyele sahip bir ülkedir. Rezervin büyüklüğü ise bu rekabette elimizi güçlendirecek en önemli kaynaklardan biridir.
17 element olduğunu söylemiştiniz. Bu elementler neler ve oranları nedir?
Geçiş metallerinin alt grubu olan, lantanitler ile itriyum ve skandiyum nadir toprak elementleridir. Lantanitler, periyodik cetvelin altında sıralanan iki gruptan üstte yer alanıdır. Bu grup lantan, seryum, praseodimyum, neodimyum, samaryum, gadolinyum, evropiyum, terbiyum, disprosyum, holmiyum, erbiyum, tulyum, iterbiyum, lütesyumdur. Bu elementlerden hafif nadir toprak elementleri olarak anılan seryum, lantan, praseodimyum ve neodimyum çoğunluktadır.
Bu elementlerin dünyada kullanım alanları nedir, ne kadar ihtiyaç duyuluyor ve ilerleyen yıllarda teknolojik gelişimle birlikte bu ürünlere ihtiyacın ne kadar artmasını bekliyorsunuz?
Nadir toprak elementleri yüksek teknoloji üretmenin kapısını açan elementler olarak biliniyor. Enerji sektöründe, havacılık, uzay ve sağlık sektöründe, dijital ürünlerin ekranlarında, cep telefonlarında, bilgisayarların sabit disklerinde ve elektronik devrelerde, enerji tasarruflu kompakt floresan lambalarda ve LED’lerde kullanıldığı gibi fiber optik kablolarda da nadir toprak elementleri kullanılıyor. Bunların yanı sıra hibrit otomobil ve elektrikli araçların motorlarında ve bunlara güç sağlayan bataryalarda, konvansiyonel araçlarda havayı kirleten emisyonların azaltılmasına yardımcı olan katalitik konvertörlerde ve rafinerilerde NTE’ler yoğun olarak kullanılıyor. Hepsinden önemlisi NTE’lerin savunma sanayinde, füze güdüm sistemleri ve sensörlerin üretiminde, savaş uçağı gövde ve parçalarında ve diğer silah sistemlerinde hafif, dayanıklı ürünler elde edilmesinde kullanımı ülkelerin en önem verdiği faaliyet alanıdır. Savunma sanayinde bugün oldukça ileri bir noktayız. NTE’lerin yurt içinde üretilmesiyle bu alandaki yerlilik oranımızın artmasına da katkı sağlayacağız.
Şu an kullanım alanlarına miktar olarak bakarsak en fazla katalizör olarak kullanıldığını görüyoruz. Daha sonra metal üretimi, seramik sektörü ve mıknatıslar geliyor. Maddi karşılık olarak baktığımızda ise en büyük payda mıknatıslarda. Mıknatısların en kritik kullanım alanları olan rüzgâr türbinleri ve elektrikli araçlar ile savunma sanayii teknolojileri uygulamaları, önümüzdeki on yılı ve belki daha fazlasını etkileyecek kadar büyük bir öneme sahip. Özellikle sıfır karbon emisyonu, sürdürülebilirlik ve yenilenebilir enerji stratejileri önem kazandıkça bu elementlere duyulan ihtiyaç artacak. Orta ve uzun vade projeksiyonlarına göre, özellikle rüzgâr tribünlerinin, hibrit ve elektrik araçların yaygınlaşmasına ek olarak katalitik konvertörlere olan ihtiyacın da artmasıyla birlikte nadir toprak elementlerine olan talep giderek artacak. 2025 yılında dünyanın yıllık NTE talebinin 250.000 ton, 2035 yılında ise bu talebin 350.000 ton olacağını tahmin ediyoruz.
Devamı Z Raporu Dergisi Eylül 2022 sayısında…