KÜRESEL EKONOMİYİ DERİNDEN SARSAN KOVİD-19 SALGINI İLE MÜCADELEDE EN ÖNEMLİ YERİ ÜLKELERDEKİ AŞILANMA ORANI ALDI. FAKAT ÜLKELERİN AŞIYA ULAŞIM İMKANLARI EŞİT DÜZEYDE DEĞİL. GELİŞMİŞ ÜLKELERDE AŞILAMA ORANLARI ORTALAMA YÜZDE 70’LERE YAKLAŞMIŞKEN, GERİ KALMIŞ ÜLKELERDE BU ORAN YÜZDE 3’LERDE KALDI. AŞIDAKİ BU EŞİTSİZ DAĞILIM, EKONOMİLER İÇİN DE EŞİTSİZ TOPARLANMAYI BERABERİNDE GETİRDİ.
NİRAN YAŞAR
Pandemi gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomiler arasındaki gelir eşitsizliğini arttırdı. Ülkelerin salgınla mücadelesinde en önemli silah olan aşıya eşitsiz erişim, ülkelerin ekonomik toparlanmasında da farklılıklara yol açtı. Pandemi döneminde ülke ekonomilerinin yönünü, ülkelerin aşıya erişimi ve aşılanma oranları belirledi. Her ülke aşıya eşit oranda ulaşamadı. Kimi ülkeler nüfusunun 2 katı oranında aşı stoklarken, kimi ülkelere aşı hiç ulaşmadı. Aşıya eşitsiz ulaşım hem ülkeler arasında hem de bireyler arasındaki gelir adaletsizliğini artırdı. Aşırı yoksulluk oranı 2020’de, 20 yılı aşkın bir süre sonra yeniden arttı. Yaklaşık 100 milyondan daha fazla insan günde 1,90 doların altında bir gelirle yaşamaya başladı. Salgının etkilerini gidermenin ve insanların normal hayatlarına dönmesinin en hızlı yolu, dünyayı aşılamaktan geçiyor. Buna ek olarak, dünya üzerindeki her birey eşit yaşama hakkına sahipken, aşılamada bu eşitlik görülmüyor. Düşük gelirli ülkelerdeki insanların yüzde 3,3’ü iki doz aşı olurken, yüksek gelirli ülkelerdeki insanların yüzde 67,2’si iki doz aşı oldu.
Aşının, pandemi dönemi ekonomisinde, talep ve arzın belirleyici faktör olduğuna değinen İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Yusuf Dinç, aşının küresel ölçekte adaletsiz dağılımının, ülkelerarası gelir dağılımında uçuruma neden olduğunu belirtti. Sürekli artan gelir dağılımındaki bozulmanın pandemiyle hız kazandığına dikkat çeken Dinç, en üst gelir grubunun artık hiçbir ekonomiye ait olmadığını, dijitalleşmeyle de diğer gruplarla arasındaki uçurumu açtığını vurguladı.
Zayıflayan bir ekonominin diğer ekonomiler için de risk oluşturduğuna dikkat çeken Dinç, bunun en önemli nedeninin küreselleşme ile pazar ve tedarik zincirlerinin iç içe geçmesi olduğunu ifade etti.
AŞI EŞİTSİZLİĞİ KÜRESEL EKONOMİK TOPARLANMAYI BALTALIYOR
Aşının eşitsiz dağılımının küresel ekonomik toparlanmayı baltaladığı üzerinde duran Dünya Bankası, aşı eşitsizliğinin, uzun vadede ekonomik eşitsizliğe sebep gösterildiğini vurguluyor. Bu ekonomik eşitsizlik, aşı tedariğinde zengin ülkelerin stoklama yapabilmesi, daha fazla insana aşı ulaştırmasıyla pandemideki kapanmanın etkilerini kolay silebilmesinden kaynaklanmakta. Aşının eşitsiz dağılımına kayıtsız kalan yüksek gelirli ülkelerin aksine, Dünya Ekonomik Forumu’nun sanal toplantısında, Güney Afrika’nın Cumhurbaşkanı Cyril Ramaphosa, bazı ülkelerin ihtiyaçlarının dört katı kadarını bile aldıklarına dikkat çekerek, zengin ülkeleri fazla dozlarından vazgeçmeye çağırdı.
Dünya Sağlık Örgütü pandemi dönemi başında, bu eşitsizliğin önüne geçmek için çok taraflı aşı dağıtım programı Covax’ı uygulamaya koydu. Bu programla, Afrika nüfusunun dörtte birini aşılamaya yetecek 600 milyon doz ayırdı. Ancak bir süre sonra, Güney Afrika’nın üst-orta gelirli ülke statüsü içinde olduğunu açıklayıp, yardım programına almayacağını netleştirdi. Dolayısıyla bunun gibi birçok yardım adı altında program, aşının eşitsiz dağılımının önüne geçemedi. Aslında Moderna, Biontech ve diğer aşılar 450 milyon euro civarında, Oxford-Astra Zeneca aşısı ise yüzde 97 oranında kamu desteği aldı. Aşıda kullanılan MNRA teknolojisi yine kamu fonuyla karşılandı. Yani büyük oranı halkın cebinden karşılanan aşılarda, finansal bir enstrüman gibi kâr marjı oluşturuldu. Afrika, Mısır, Afganistan gibi düşük gelirli ülkelerin ekonomik toparlanmaları geciktirildi. Covax gibi yapılmaya çalışılan yardımlar etkisiz hale getirildi. Sonucunda toplumun normal hayata kısa vadede dönmesi ve ekonomik koşulların iyileştirilmesi engellendi. Yani, düşük ile yüksek gelirli ülkeler arasında aşıların eşitsiz dağılımı, ülkeler arasındaki ekonomik toparlanma farkının nedeni oldu.
Devamı Z Raporu Dergisi Şubat 2022 sayısında…
