Çin’in Şangay Borsası’nda ham petrol vadeli işlemlerini başlatmasından ABD ve Çin arasındaki ticaret savaşına, ABD’nin İran petrol ihracatına yönelik yaptırımlarından Bab’ul Mendeb Boğazı’nda Suudi petrol gemilerine düzenlenen saldırıya, ABD Kongresi’nde gündeme gelen Petrol Üretmeyen ve İhraç Etmeyen Karteller Yasası’ndan (NOPEC) İstanbul’daki Suudi Konsolosluğu binasında Suudi gazeteci Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesi sonrasında ABD’nin dış politikasında sergilediği ahlaksızlığa ve bencilliğe kadar, petrol 2018 yılında dünyaya hâkim olan tüm önemli olayların temelini oluşturdu.
26 Mart 2018, ABD ekonomisi, Çin ekonomisi, petro-dolar ve Çin’in ekonomik süper güç statüsü açısından en önemli gün olarak tarihe geçecek. Zira bu tarihte Çin Şangay Borsası’nda yuan cinsinden ham petrol vadeli işlemlerini başlatarak petro-doların küresel petrol piyasalarındaki hâkimiyetine meydan okudu. Çin’in ham petrol vadeli işlemlerini başlatmasından tam bir hafta sonra, petro-yuan Brent işlem hacmini geride bırakarak o zamandan bu yana geçen yedi aydan kısa bir süre içinde küresel petrol ticareti içindeki payı yüzde 32’ye ulaştı. Peki, petro-yuan’ın petrol ticaretinde kullanılan bir para birimi olan petro-dolar’ı gölgede bırakması ne kadar sürecek?
Yıllardır ABD dolarını tahtından indirmeyi planlayan Çin, şu anda dünyanın bir numaralı ihracatçısı ve en büyük ham petrol ithalatçısı konumunda. Çin 2018 yılında 25,31 trilyon dolarlık satın alma gücü paritesine dayalı gayri safi yurt içi hasılasıyla dünyanın en büyük ekonomisi oldu. (ABD’nin gayri safi yurt içi hasılası ise 20,66 trilyon seviyesindedir.) Çin, küresel ekonomik güçteki bu değişimi küresel para kullanımında da görme arzusunda.
Petro-dolar sistemi ABD’ye en az üç doğrudan fayda sağlamaktadır. Evvela ABD dolarına olan küresel talebi artırmakta. Aynı zamanda, ABD borç tahvillerine olan küresel talebi artırmakta ve ABD’ye istediği zaman basabileceği bir para ile petrol satın alma imkânı tanımaktadır. Jeopolitik açıdan bakıldığında ise, petro-dolar ABD’ye muazzam bir ekonomik ve siyasi güç katıyor. Dolayısıyla, Çin de böyle bir dinamiğe sahip olmak istiyor.
Büyük petrol ihracatçıları petro-dolar sisteminden kurtulmanın uygun bir yolunu bulduğuna göre, ABD ekonomisinin ciddi sorunlarla karşılaşması an meselesidir. Her şeyden önce, doların değeri, büyük ölçüde bir petrol ticareti aracı olarak kullanılmasına bağlıdır. Bu zayıfladığında, doların değeri büyük ihtimalle sert ve istikrarlı bir şekilde düşecektir. Petro-yuanın küresel petrol ticaretine hâkim olmasıyla, Çin yuanının gelecek on yıl içinde dünyanın en önemli rezerv para birimi olması muhtemeldir.
2018’in bir başka önemli olayı, ABD’nin Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) olarak bilinen ve 2015’te İran’la imzalanan nükleer anlaşmadan çekilmesi oldu. ABD, bu anlaşmayı Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin diğer dört daimî üyesi ve Almanya ile birlikte (P5+1) İran’ın en azından 2028’e kadar yerli nükleer silahlar geliştirmesi olasılığını ortadan kaldırmak amacıyla imzalamıştı.
Devamı Derin Ekonomi Ocak 2019 sayısında…
